Beheersplan Vogelplas Starrevaart
3. Beheersvisie
3.1 Algemeen
In dit hoofdstuk wordt de beheersvisie voor de Vogelplas Starrevaart weergegeven. De doelstellingen voor de Vogelplas Starrevaart zijn weergegeven in paragraaf 3.2. In paragraaf 3.3 is het huidige karakter van de Vogelplas Starrevaart geschetst. In paragraaf 3.4 is de gewenste ontwikkeling uitgewerkt en de zonering (zone extensieve recreatie en natuur en een zone natuurreservaat) wordt behandeld in paragraaf 3.5.
3.2 Doelstellingen
Bij het opstellen van de inrichtingsplannen voor de Vogelplas Starrevaart zijn twee doelstellingen richtinggevend geweest: het creëren van een geschikt gebied voor bijzondere watervogels en het bieden van een mogelijkheid voor mensen om daarvan het hele jaar vrijelijk te genieten. Nu het gebied volledig is aangelegd, zijn deze doelstellingen onverminderd van kracht. Om in te kunnen spelen op ontwikkelingen voor wat betreft het Provinciaal en Rijks natuur-, recreatie- en ruimtelijk beleid zijn de oorspronkelijke doelstellingen verruimd. Daarnaast is een derde doelstelling toegevoegd om het belang van het gebied voor de provincie Zuid-Holland als 'eigenaar' ten volste te benutten.
3.2.1 Hoofddoelstellingen
Natuurdoelstelling
De Vogelplas Starrevaart moet een internationaal belangrijk wetland zijn voor
een aantal vogelsoorten. Er wordt naar gestreefd een milieu te creëren waar
deze 'doelsoorten' in dezelfde dichtheden voorkomen als in de Meeslouwerpolder
in de jaren voor de ontzanding. Daarnaast zal ernaar gestreefd worden de
Vogelplas Starrevaart stevig te verankeren en optimaal te laten functioneren,
als kerngebied in de Ecologische Hoofdstructuur.
- Toelichting:
- De groep doelsoorten bestaat uit twee subgroepen: broedvogels en vogels
buiten het broedseizoen. Hieronder wordt nader ingegaan op de
doelsoorten van beide groepen (zie ook paragraaf
2.4).
Binnen de groep broedvogels is gekozen voor die soorten die, in de zeventiger jaren, tot de vrij schaarse (100-500 broedparen), schaarse (10-100 broedparen) of zeer schaarse (minder dan 10 broedparen) broedvogels in Zuid-Holland en Noord-Holland tot aan het Noordzeekanaal behoorden en ieder jaar weer of hoogstens één jaar niet in de Meeslouwerpolder tot broeden kwamen. Dit betrof de volgende soorten: Dodaars, Roerdomp, Krakeend, Wintertaling, Zomertaling, Tafeleend, Bruine Kiekendief, Torenvalk, Waterral, Porseleinhoen, Kluut, Kleine Plevier, Engelse Gele Kwikstaart, Sprinkhaanzanger, Snor, Grote Karekiet, Braamsluiper en Baardmannetje.
Met de inrichting van de Vogelplas Starrevaart is rekening gehouden met de eisen van de 'wetland'-soorten. Deze soorten zijn de doelsoorten en zijn vet gedrukt weergegeven. De stand van deze 13 soorten in de Meeslouwerpolder wordt bij het beheer en de verdere ontwikkeling van de Vogelplas Starrevaart als doelsoort aangehouden. Het streefgetal voor de Vogelplas Starrevaart bedraagt 68 paren (stand in de Meeslouwerpolder in 1981 t/m 1983).
Voor wat betreft de groep vogels buiten het broedseizoen is uitgegaan van vervanging van de foerageer- en rustfunctie van de Meeslouwerpolder voor die soorten waarvoor het gebied een 'Wetland of international importance' was. Een wetland is een gebied waarin zich regelmatig 1% of meer van de totale Noordwest-Europese populatie van tenminste één vogelsoort ophoudt. Voor de Meeslouwerpolder waren dit vier soorten, te weten (de vet weergegeven soorten zijn de doelsoorten voor de Vogelplas Starrevaart): Kleine Zwaan, Smient, Slobeend en Watersnip. De smient bleek achteraf niet geheel aan de 1%-norm te voldoen. Bij de inrichting is wel met de biotoopeisen van deze soort rekening gehouden. Voor de watersnip is dit niet het geval. In de Vogelplas Starrevaart komen sinds de eerste aanleg twee andere soorten voor in aantallen die voldoen aan de 1% norm: Lepelaar en Krakeend.
De doelsoorten waarvoor de Vogelplas Starrevaart thans een internationale betekenis heeft zijn: Lepelaar, Krakeend, Kleine zwaan, en Slobeend.
Naast de doelsoorten is er een aantal 'rode-lijstsoorten' die in de Vogelplas Starrevaart voorkomen of kunnen voorkomen. Het betreft de volgende broedvogelsoorten: Geoorde Fuut, Krooneend, Patrijs, Bontbekplevier, Watersnip, Visdief, Tureluur, Veldleeuwerik en Rietzanger. Bij het beheer van de Vogelplas Starrevaart zal rekening worden gehouden met de rode-lijstsoorten voor zover dit niet in strijd is met het beheer voor de doelsoorten. Veel van de doelsoorten van de Vogelplas Starrevaart zijn tevens rode-lijstsoorten.
Extra aandacht zal worden besteed aan de rol die de Vogelplas Starrevaart kan gaan vervullen binnen het door het Rijk en provincie Zuid-Holland geschapen kader van de Ecologische Hoofdstructuur (PEHS).
Recreatieve doelstelling
De Vogelplas Starrevaart moet daarnaast - gezien de grote behoefte die hieraan
in de Randstad bestaat - een recreatieve functie vervullen. Er wordt naar
gestreefd zoveel mogelijk mensen binnen de draagkracht van het gebied op
verschillende manieren van de bijzondere natuur- en landschappelijke waarde te
laten genieten zonder dat de natuurdoelstelling ontoelaatbaar wordt geschaad.
Gestreefd zal worden de Vogelplas te ontwikkelen tot recreatief knooppunt in
combinatie met het recreatiegebied Vlietland.
- Toelichting:
- De recreatiedoelstelling voor de Vogelplas Starrevaart neemt een
volwaardige plaats in. In principe is het opengestelde deel, het hele jaar
door, voor iedereen vrij toegankelijk. Het karakter van de Vogelplas
Starrevaart biedt echter met name goede recreatiemogelijkheden voor mensen
die behoefte hebben aan een plek met bijzondere natuur- en landschappelijke
waarde. Binnen de recreatieve doelstelling wordt deze groep recreanten
beschouwd als doelgroep.
De strategische ligging van het gebied binnen het provinciale Groene Netwerk betekent een meerwaarde voor de recreatieve functie van de Vogelplas Starrevaart en voor het functioneren van het Groene Netwerk. Binnen dit kader is het ontwikkelen van de Vogelplas Starrevaart in combinatie met recreatiegebied Vlietland tot een knooppunt een belangrijk onderdeel van de recreatieve doelstelling.
3.2.2 Afgeleide doelstelling
P.r.-doelstelling
De Vogelplas Starrevaart moet als provinciaal object, dat dankzij een
publiek-private samenwerking ontstaan is en aangestuurd wordt, de herkenbaarheid
van de provincie Zuid-Holland voor burgers vergroten en bijdragen aan een
duidelijke profilering op het gebied van het provinciaal natuurbeleid. Het
verbreden van het draagvlak voor de Vogelplas Starrevaart onder andere
instanties en burgers is onderdeel van de p.r.-doelstelling.
- Toelichting:
- De Vogelplas Starrevaart kan dankzij het unieke karakter van het gebied voor de provincie Zuid-Holland een belangrijke rol vervullen in het versterken van de herkenbaarheid voor de burger. Een duidelijke profilering van de provincie Zuid-Holland op het gebied van natuur- en milieubeleid kan via de Vogelplas Starrevaart gestalte krijgen. De publiekprivate samenwerking tussen verschillende overheden en natuurbeschermers beidt een unieke directe relatie tussen overheid en maatschappelijke instanties en groeperingen. Dankzij een goede p.r. kan het draagvlak bij verschillende partijen voor de Vogelplas Starrevaart vergroot worden.
Bij de inrichting van de Vogelplas Starrevaart zijn de recreatieve functie en de natuurfunctie zoveel mogelijk op elkaar afgestemd. Ook bij de verdere ontwikkeling en het beheer van het gebied zal de onderlinge afstemming van beide doelstellingen een belangrijke rol spelen. De natuur blijft echter de hoofddoelstelling voor de Vogelplas Starrevaart. Dit betekent dat de recreatiedoelstelling er niet toe mag leiden dat de aantallen doelsoorten onaanvaardbaar afnemen. Anderzijds moet de functie voor de vogels niet te gemakkelijk tot afsluiting van gebiedsdelen voor de recreanten leiden.
3.3 Huidige karakter
De Vogelplas Starrevaart is een 'wetland' met uitgestrekt open water, 'natte' en 'droge' rietvelden en een aantal weken per jaar droogvallende slikplaat met een oppervlakte van 5 ha. Een belangrijk beeldbepalend element in het gebied is de centraal gelegen grote plas. De slikplaat ligt in het noordoosten van de plas en valt alleen plas-dras gedurende de maanden augustus, september en oktober als het laagste waterpeil wordt bereikt. De rietvelden rondom de plas zijn eveneens beeldbepalend. Aan de noordwestzijde, tussen de Slikplaat en de Kniplaan, is dit een nat rietveld waarvan de bodem het gehele jaar onder water ligt. Aan de westzijde van de plas, aan de zijde van de Vliet ligt het zogenaamde droge rietveld waarvan de bodem het grootste deel van het jaar boven water ligt. Een derde karakteristiek element in de Vogelplas Starrevaart is de kade rondom de plas en de rietvelden die duidelijk hoger ligt dan de rest van het gebied. Langs de Oostvlietweg is een oude meidoornhaag aanwezig die uit oogpunt van cultuurhistorie waardevol is. Op verschillende plaatsen langs de kade om de plas zijn recreatieve voorzieningen aangebracht.
De Vogelplas Starrevaart vormt samen met de recreatiegebieden Vlietland en de Leidschendammerhout een landschappelijke eenheid die gezien kan worden als overgangszone tussen het Groene Hart in het zuidoosten en de landgoederenzone in het noordwesten. De Vogelplas Starrevaart maakt samen met de duinen en het strandwallenlandschap onderdeel uit van de laatste onbebouwde open verbinding tussen de zee en het Groene Hart.
3.4 Gewenste ontwikkeling
Voor de Vogelplas Starrevaart is de belangrijkste gewenste ontwikkeling dat alle doelsoorten in de nagestreefde hoeveelheden voorkomen. Momenteel vormt de Vogelplas voor meer dan de helft van de doelsoorten een geschikt wetland. Sinds de volledige aanleg van het gebied is een sterke toename van het aantal broedvogels die tot de doelsoorten behoren waargenomen. Om volledig aan de natuurdoelstelling te kunnen (blijven) voldoen, waarbij alle onderscheiden doelsoorten in de gewenste hoeveelheden voorkomen, zal het landschappelijk karakter van open water, rietvelden en de slikplaat behouden moeten blijven overeenkomstig het inrichtingsplan. Het optreden van successie met als gevolg verlanding en het uiteindelijk ontstaan van elzenbroekbos of wilgenbos is dan ook ongewenst. Een verdere ontwikkeling van de vegetatie zal door gericht beheer gestuurd worden ten gunste van de vogelsoorten die afhankelijk zijn van deze vegetatie. Het open en boomloos houden van het gebied is uitgangspunt geweest bij het ontwerp en is een van de doelstellingen voor het beheer.
De Vogelplas Starrevaart kent, dankzij een toenemende bekendheid van het gebied, een stijgend aantal bezoekers die speciaal komen voor de specifieke natuurwaarden (bijzondere vogels) of voor de natuurwaarde in algemene zin. Deze ontwikkeling is gezien de doelstelling gewenst. Het huidige voorzieningenniveau voldoet in belangrijke mate aan de behoefte van recreanten. De wenselijkheid van een ontvangstruimte aan de Oostvlietweg wordt momenteel onderzocht. Het aanbrengen van routeaanduiding langs de rondgaande wandelroute is als aanvulling op de bestaande voorzieningen gewenst. Het aanbrengen van een slikgedeelte nabij de vogelobservatiehut is wenselijk. Een dergelijke slikplaat dient een recreatief doel. Andere ingrijpende veranderingen in de geboden voorzieningen zijn niet wenselijk.
Het op beleidsniveau 'verstevigen' en veiligstellen van de strategische ligging van de Vogelplas Starrevaart binnen de Ecologische Hoofdstructuur, het Groene Netwerk en binnen de laatste open verbinding tussen het Groene Hart en de Zuid-Hollandse duinenrij is gewenst. Het ontwikkelen van de Vogelplas Starrevaart als onderdeel van een recreatief knooppunt in combinatie met recreatiegebied Vlietland binnen het provinciale Groene Netwerk zal eveneens worden nagestreefd.
3.5 Zonering
In de systematiek die de GZH hanteert voor
beheersvisies en beheersplannen wordt gewerkt met een recreatieve zonering.
Binnen deze zonering worden de volgende vier zones onderscheiden:
Zone I : Intensieve recreatie (niet attractiegebonden)
Zone II : Attractiegebonden intensieve recreatie
Zone III: Extensieve recreatie en natuur
Zone IV : Natuurreservaat
Een dergelijke zonering maakt het mogelijk om voor afzonderlijke delen van een
gebied de gewenste ontwikkelingsrichting aan te geven. De zonering van de
Vogelplas Starrevaart moet in samenhang worden gezien met de zonering die voor
het aangrenzende recreatiegebied Vlietland geldt. Voor Vlietland geldt een
zonering van zone I en II in het noordelijke deel overgaand in zone III richting
de Vogelplas Starrevaart.
Op kaart 2 is de zonering opgenomen voor de Vogelplas Starrevaart. De onderscheiden zones III en IV zullen in paragraaf 3.5.1 en 3.5.2. worden toegelicht.
3.5.1 Zone III: Extensieve recreatie en natuur
Door de specifieke functie van de Vogelplas Starrevaart zijn de recreatieve mogelijkheden binnen zone III beperkter dan in een dergelijke zone in andere gebieden die bij de GZH in beheer zijn. De recreatieve mogelijkheden zijn in hoofdzaak beperkt tot activiteiten als vogels kijken, wandelen en picknicken. Het gebied is dan ook met name aantrekkelijk voor natuurminnende recreanten. Ook buiten het zomerseizoen trekt deze zone recreanten. Binnen deze zone is natuur ondergeschikt aan recreatie. Eventuele activiteiten binnen zone III mogen het functioneren van zone IV echter niet nadelig beïnvloeden.
Voor het wandelen is een strook boven op de kade gereserveerd. Door middel van begrazing aangevuld met een maaibeheer wordt dit pad begaanbaar gehouden. Voorzieningen als bankjes, 'zit'-boomstammen en zitplekken (waar het gras wat vaker wordt gemaaid) zijn binnen deze zone mogelijk.
Beheer en onderhoud zijn gericht op het realiseren van de recreatieve doelstelling, het stevig houden van de kade en op begaanbaarheid.
3.5.2 Zone IV: Natuurreservaat
In het deel van de Vogelplas Starrevaart dat tot zone IV behoort is recreatie ondergeschikt aan natuur. Het verwezenlijken van de natuurdoelstelling is voor de ontwikkelingen binnen deze zone richtinggevend.
Binnen de Vogelplas Starrevaart is zone IV niet toegankelijk voor het publiek. De observatieplek aan de zijde van de Vliet vormt hierop uitzondering en is onder begeleiding tijdens excursies toegankelijk.
Beheer en onderhoud zijn gericht op het realiseren van de natuurdoelstelling van het gebied.
3.5.3 Toelichting op de zoneringskaart
Het grootste deel van de Vogelplas Starrevaart valt binnen zone IV. Alleen de buitenste ring die bestaat uit de kade en enkele percelen langs de Oostvlietweg behoren tot zone III. De scheiding tussen zone III en IV valt grotendeels samen met de scheidingssloot onder aan de kade. De scheidingssloot zelf behoort tot zone IV. De vogelobservatiehut en het schelpenpad tussen de rietmatten maken deel uit van zone III. Ook hier ligt de exacte grens gelijk met de scheidingssloten aan weerszijden van de toegangsstrook waarbij deze sloten ook tot zone IV behoren. Aan de zuidwestzijde van het gebied, op de grens met het gebied De Leidschendammerhout, is de kade onderdeel van zone IV en is voorlopig niet toegankelijk voor publiek. Indien het rietveld langs de kade zich voldoende heeft ontwikkeld zal bekeken worden of hierin verandering kan komen.
3.6 Communicatie
3.6.1 Functie
Communicatie speelt een belangrijke rol in het functioneren van de Vogelplas Starrevaart. Vooral bij het verwezenlijken van de recreatieve en p.r.-doelstelling van de Vogelplas Starrevaart is communicatie van belang. De volgende vormen van communicatie nemen hierbij in meer of mindere mate een belangrijke plaats in:
- voorlichting
- educatie
- promotie
- public relations
- marketing
Bij het optimaal functioneren van de Vogelplas Starrevaart als extensief recreatiegebied, waarbij de natuur- en landschapswaarden een centrale plaats innemen, zijn voorlichting, educatie, promotie en in mindere mate marketing belangrijke communicatiemiddelen. Bij de p.r.-doelstelling speelt met name promotie en public relations een belangrijke rol. Hieronder zal op hoofdlijnen worden aangegeven op welke wijze inhoud zal worden gegeven aan deze communicatievormen.
3.6.2 Communicatievormen
Voorlichting en educatie
Voorlichting is voor de Vogelplas Starrevaart een belangrijke vorm van
communicatie. Door voorlichting richting het publiek kan de kennis over de
natuur in het algemeen en de Vogelplas Starrevaart in het bijzonder worden
bijgebracht.
Ook via educatie wordt informatie over de Vogelplas Starrevaart en de aanwezige natuurwaarden overgedragen. Het bijbrengen van kennis en vaardigheden en het bewerkstelligen van een bewustwordingsproces is een belangrijk doel van educatie.
De Vogelplas Starrevaart kan een belangrijke rol vervullen in natuur- en milieueducatielessen voor scholen uit de omgeving, maar ook voor verschillende groepen volwassenen. Initiatieven en activiteiten op dit vlak zullen vooral door derden moeten worden ondernomen.
Marketing en Promotie
De natuur- en landschapswaarden kunnen beschouwd worden als het 'product' van de
Vogelplas Starrevaart. Beheer en inrichting van het gebied zijn afgestemd op de
doelsoorten uit de natuurdoelstelling. De natuurdoelstelling vormt echter een
min of meer vast gegeven die niet zal worden afgestemd op de vraag van
bezoekers.
De bijzondere natuur- en landschapswaarden van de Vogelplas Starrevaart kunnen onder de aandacht worden gebracht van bezoekers en potentiële bezoekers. Een goede afstemming van de geboden mogelijkheden om het 'product' van de Vogelplas Starrevaart te ervaren op de behoefte die er is bij de bezoekers, is van belang. Een voorbeeld van een dergelijke afstemming is het aanleggen van een slikplaatje in de buurt van de observatiehut. Door deze ingreep wordt de recreatieve waarde vergroot op basis van de behoefte bij bezoekers zonder dat de natuurdoelstelling verandert.
Marketing kan tevens van belang zijn voor het verkrijgen van inzicht in de informatiebehoefte bij (potentiële) bezoekers en het hierop afstemmen van het communicatiebeleid. Promotieactiviteiten voor de Vogelplas Starrevaart hebben tot doel de bekendheid van het gebied onder potentiële bezoekers te vergroten en het bezoek ervan te stimuleren. Door middel van promotie kunnen mensen gewezen worden op de kwaliteiten van de Vogelplas Starrevaart en de mogelijkheden die de Vogelplas Starrevaart biedt om deze kwaliteiten te ervaren.
Public relations
Voor de Vogelplas Starrevaart hebben activiteiten op het gebied van public
relations (p.r.) tot doel de verstandhouding tussen enerzijds burgers
(bezoekers, potentiële bezoekers en andere geïnteresseerden in het bijzonder)
en anderzijds de provincie Zuid-Holland als eigenaar en de Beheerscommissie/GZH
als 'beheerder' te verbeteren.
Het vergroten van de herkenbaarheid van de provincie Zuid-Holland naar burgers neemt een belangrijke plaats in bij de p.r. doelstelling. De kwaliteiten van de Vogelplas Starrevaart op het gebied van natuur- en landschapswaarden en de geboden recreatiemogelijkheden en de publiekprivate samenwerking die hieraan ten grondslag ligt zijn hierbij belangrijke aspecten. Naast het belang van p.r. voor de herkenbaarheid van de provincie Zuid-Holland is p.r. van belang voor de Beheerscommissie. Gemaakte keuzen in beheer van het gebied en het gevoerde beleid kunnen op onbegrip stuiten. Naast een goede voorlichting speelt p.r. een rol in het kweken van begrip voor het gevoerde beheer en beleid.