Opening van de Vogelplas Starrevaart

14 juni 1996

Inleiding van Sjaak Schilperoort (bestuurslid van de Vogelwerkgroep Vlietland en lid van de Beheerscommissie Vogelplas Starrevaart) ter gelegenheid van de offici?e opening van de Vogelplas Starrevaart.

Introductie

Allen welkom namens de beheerscie Vogelplas Starrevaart, bij een gebeurtenis waar we als commissie trots op zijn: namelijk de offici?e opening van de Vogelplas Starrevaart.

Mijn naam is Sjaak Schilperoort. Ik ben lid van de Vogelwerkgroep Vlietland. Sinds 1980 doe ik onderzoek naar de vogelstand in Vlietland en sinds 1988 ook op de Vogelplas Starrevaart. Sinds 1988 ben lid van de beheerscommissie Vogelplas Starrevaart, namens de particuliere natuurbescherming.

Mijn verhaal vanmiddag zal kort zijn. U bent hier gekomen voor de opening van de Vogelplas Starrevaart. De nadruk zal vanmiddag dan ook liggen op een bezoek aan het gebied zelf. Over de Vogelplas Starrevaart valt erg veel te vertellen. Ik zal kort een aantal punten toelichten die de Vogelplas Starrevaart kenmerken. Dit zijn er een viertal: de ontstaansgeschiedenis, de beheersstructuur, de aanwezige natuurwaarden en de recreatieve functie.

Ontstaansgeschiedenis

Als eerste de ontstaansgeschiedenis. Bij de totstandkoming van de Vogelplas Starrevaart heeft de economie een grote rol gespeeld. De start ligt in de zestiger jaren, toen de polders die nu het recreatiegebied Vlietland vormen, werden aangewezen als zandwingebied. In de zeventiger jaren zakte de zandmarkt in, wat resulteerde in een pauze in de zandwinaktiviteiten. Resultaat was de vorming van een weergaloos natuurgebied in ?n van de Vlietland-polders: de zuidelijk gelegen Meeslouwerpolder. Ook de provincie Zuid-Holland onderkende dat het gebied van bijzondere waarde was. Een poging om de zandwinning in de Meeslouwerpolder met natuurontwikkeling te combineren mislukte echter. De ontzanding van de Meeslouwerpolder startte vervolgens in 1985, waarmee het natuurgebied in ?n klap onder water verdween. De provincie had inmiddels wel het besluit genomen om te zorgen voor compensatie van het verlies aan natuurwaarden. Deze compensatie heeft nu vorm gekregen met voltooiing van de aanleg van de Vogelplas Starrevaart.

Dit alles lijkt een successtory (en dat is het uiteindelijk ook), maar de geschiedenis kent ook zijn pijnlijke kanten. De ontzanding zelf was voor veel betrokkenen, en speciaal de leden van de VWG Vlietland, een traumatische ervaring. Wie gelet heeft op de genoemde jaartallen, moet het zijn opgevallen dat de compensatie erg lang op zich heeft laten wachten, namelijk 10 jaar. Dhr. Heijkoop is inmiddels de vierde gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland die de Vogelplas Starrevaart `in portefeuille' heeft, maar pas de eerste die de plas ook in zijn geheel kan aanschouwen.

Een andere pijnlijke kant is de onteigening die uiteindelijk noodzakelijk was om de aanleg van het vervangende gebied te voltooien. De samenleving is er bepaald niet mee vertrouwd om grond te onteigenen voor ontwikkeling van natuur. Het maatschappelijk draagvlak daarvoor is in feite heel smal, getuige ook de kop in de plaatselijke pers: ``Kwalijke primeur voor Leidschendam''.

Beheersstructuur

Behalve door de ontstaansgeschiedenis wordt de Vogelplas Starrevaart ook gekenmerkt door de uniek te noemen beheersstructuur. De besluitvorming over aanleg en beheer vindt plaats in de beheerscommissie Vogelplas Starrevaart. Dit gebeurt binnen provinciale randvoorwaarden en in goed overleg met ambtenaren van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Leidschendam en met particuliere natuurbeschermers. Het feitelijke beheer vindt plaats door regio ``de Landen'' van de Groenservice Zuid-Holland. In de beheerscommissie hebben de natuurbeschermers hun bijdrage geleverd aan de manier waarop de Vogelplas Starrevaart vorm heeft gekregen. Hun inbreng uit zich in zaken als het ontwerp van de Vogelplas, het ontwikkelen van een samenhangende kijk op het beheer en onderzoek aan en verslaglegging over de vogelstand. Deze vrij innige vorm van samenwerking tussen overheid en partikulieren is er ?n die je niet veel tegenkomt, en die meer navolging verdiend.

Vogelstand

Een derde kenmerk van de Vogelplas Starrevaart is gelegen in de betekenis van het gebied voor de vogelstand. Het gebied is bedoeld als vervanging van de natuurwaarden van de Meeslouwerpolder. Met het ontwerp is daarom goed gekeken naar wat de Meeslouwerpolder nu zo bijzonder maakte. De speciale betekenis was samen te vatten middels een lijst van 16 bijzondere soorten broedvogels en 4 soorten trekvogels. Bij de broedvogels moet gedacht worden aan soorten als dodaars, zomertaling, bruine kiekendief, waterral en baardmannetje, soorten die jaarlijks in de Meeslouwerpolder tot broeden kwamen, maar die in de rest van West-Nederland vrij zeldzaam waren. De 4 soorten trekvogels zijn kleine zwaan, smient, slobeend en watersnip. De grote aantallen waarin deze vier soorten voorkwamen maakten de Meeslouwerpolder tot internationaal belangrijk vogelgebied! Het voorkomen van deze vogels in de Vogelplas vormt een goede maat voor het succes daarvan.

De VWG Vlietland heeft deze meetlat voor de Vogelplas Starrevaart gehanteerd sinds de aanleg van de eerste fase, in 1987. De resultaten stemden hoopvol. 1996 is het eerste jaar na voltooiing van het gebied. En om alvast vooruit te lopen op de uitwerking van de gegevens van dit jaar: het ziet er indrukwekkend uit! Van de genoemde lijst van 16 soorten bijzondere broedvogels zijn er dit jaar al 11 in het gebied aan te treffen. Wat trekvogels betreft is ook de Vogelplas Starrevaart van internationaal belang voor vier soorten, zij het deels andere soorten dan destijds in de Meeslouwerpolder, namelijk lepelaar, kleine zwaan, krakeend en slobeend. Al met al is de Vogelplas Starrevaart nu al ?n van de meest vogelrijke gebieden in Zuid-Holland.

Recreatie

Tenslotte, een vierde kenmerk van de Vogelplas en de laatste die ik hier wil toelichten, is de nevendoelstelling van het gebied: de recreatieve functie. Bij een vogelrijk natuurgebied komt al snel het beeld op van een ontoegankelijk, alleen onder deskundige leiding en op afspraak te bezoeken gebied. De graskaden van de Vogelplas Starrevaart echter zijn op alle tijden toegankelijk. Het gebied is voorzien van goede mogelijkheden om vogels van nabij waar te nemen, zoals U vanmiddag zelf kunt ontdekken. Dit is op zo'n manier gedaan dat het risico van verstoring klein is.

Net als de vogels hebben ook de recreanten en vogelaars geen reclame nodig gehad om het gebied te ontdekken. De Kniplaan heeft zich zo langzamerhand ontwikkeld tot de vogelboulevard van Leidschendam. Op bijna ieder uur van de dag staan hier telescopen opgesteld. De (nu nog naamloze) schuilhut zit regelmatig vol. Een trekpleister hierbij is de dagelijkse show van de geoorde futen vlak voor de schuilhut, alsof we het zo geregiseerd hebben (en in zekere zin is dat natuurlijk zo). Het aantal bezoekers dat, al dan niet gewapend met met een verrekijker, een `rondje' Vogelplas doet of een tussenstop maakt bij de schuilhut of bij de uitkijktoren op de Kniplaan zal de duizend al ruim gepasseerd zijn. De reacties van de bezoekers zijn zonder uitzondering lovend.

Tenslotte

Rest mij om U een plezierige middag toe te wensen, met het advies om straks eens te letten op de aanwezige lepelaars en geoorde futen, de parels van het gebied.

Bedankt voor uw aandacht!